هیپټایټس سي یو میکروب دی چې ستاسې ځګر ناروغه کوي. د شراب ډېر څښل، د دوا یا ډرګ استعمالول، ځینې کیمیاوي شیان او نور میکروبونه هم کولای شي د ځګر د ناروغتیا سبب وګرځي.

ستاسې ځګر ستاسې د روغتیا لپاره ډیره مهمه ده. که ځګر خرابه شي یا صدمه وویني، نو بیا به په سمه توګه کار ونکړي او کیدای شي تاسي بیمار کړي.

هــیـپـټایــټس سي کله کله د هــیـپ سي “hep C” په نامه هم یادیږي.

تاسې هغه وخت په هیپټایټس سي (hepatitis C) اخته کیږی که د یو هیپټایټس سي ناروغ وینه ستاسې وینې ته لاره پیدا کړي. که د وینې کچه دومره لږه وي چې آن په سترګو هم ونه لیدل شي، بیا هم تاسي د هيپيټایټس سي په ناروغۍ اخته کیدای شی.

هغه فعالیتونه چې په هغوی کې د دې ناروغۍ د اخیستلو خطر ډیر دي:

• د دوا یا ډرګ د استعمال په موخه د ستنو، پيچکاريو او د چایو کاشوغو په شریکه توګه کارول. ډېری خلک په دې توګه په هیپټایټس سي (hepatitis C) باندې اخته کیږي
• په غیرصحي توګه په بدن کې د ټاټو یا خالونو وهل یا په بدن کې سورې ایستل یا دودیز محفلونه نیول
• د اکوپنکچر، طب یا غاښونو اړوند پروسیجرونه یا عملیاتونه چې په هغو کې ناپاکې ستنې بدن ته دننه کیږي.

هغه فعالیتونه چې په هغوی کې د دې ناروغۍ د اخیستلو خطر کم دي:

• په هیپټایټس سي اخته مور کیدای شي د حاملګۍ یا زیږون په وخت کې دا ناروغي خپل ماشوم ته ورکړي
• د غاښونو د برس او د ږیري ماشین په شریکه توګه کارول
• ناپاکي ستنې سره د روغتیایي کارمنانو په تصادفي توګه په تماس کې راتلل

هغه فعالیتونه چې په هغوی کې د هیپټایټس سي د اخیستلو خطر نشته:

• د تشنابونو او حمامونو یا د ځان مینځلو ځایونه
• خوله یا د هیپټایټس سي اخته کس د کالیو پریمینځل
• د کاشوغو او پنجو، قابونو یا پیالو او ګیلاسونو شریکول
• د هیپټایټس سي اخته کس په لاس د تیار شوي خواړه یا ډوډۍ خوړل
• پرنجی وهل، ټوخی کول، مچول یا غیږه ورکول
• د لمبا په حوضونو کې
• د حیواناتو یا حشراتو چیچل (لکه د ماشي چیچل)

په اسټرالیا کې واکسین کول، وینه ورکول او د طبې او غاښونو اړوند ټول پروسیجرونه او عملیاتونه محفوظ او بې خطره دي که د هغوی اړوند ټول قوانین او مقررات په پام کې ونیول شي.

په اکثرو خلکو کې د دې ناروغۍ نښې او علامې نه لیدل کیږې او د ناروغۍ احساس نه کوي. د زړه بدوالی یي تر ټولو معموله نښه ده. د پوهیدو یواځنۍ لاره يې داده چې خپله وینه ټسټ یا آزمایښت کړئ.

په لاندې حالاتو کې خپل ډاکټر ته ووایاست چې ستاسې وینه د هیپټایټس سي لپاره معاینه کړي:

• که چیرې نشه یي مواد یا ډرګ مو کوم وخت ځان ته پیچکاري کړي وي؛ که دا کار مو یو ځل او یا ډېر پخوا هم کړی وي (د جیم یا د بدن د ښکلا په موخه د سټرویید موادو لګول هم په ډرګ کې راځي).
• که په ژوند کې په کوم هیواد کې زنداني شوي یاست
• که په اسټرالیا کې له ۱۹۹۰ کال نه مخکې مو د بدن د غړو پیوند کړی وی یا مو وینه اخیستې وي؛ یا دا چې په هر بل هېواد کې د هیپټایټس سي له آزمایښته مخکې تاسې ته دا کارونه ترسره شوي وي
• که په بدن کې مو خالونه یا ټاټوګان وي یا په بدن کې مو سورې کړي وي
• تاسې له داسې هېواده راغلي یاست چې هلته ډېری خلک په هیپټایټس سي اخته وي، لکه افریقا، منځنۍ آسیا (مخصوصاً مصر)، مدیترانیي هېوادونه، شرقي اروپا او جنوبي آسیا
• ستاسې مور هیپټایټس سي ولري
• تاسې یو نارینه یاست، اچ آی وي (HIV) لری او له سړو یا هلکانو سره جنسي اړیکې لری
• له هغه چا سره چې جنسي اړیکه لری، په هیپټایټس سي اخته وي.

د هیپټایټس سي ویروس د ځګر حجرو ته دننه کیږي اوهلته نور ویرسونه جوړوي. بدن بیا د ځګر په حجرو کې د ویروس سره مجادله کوي چې دې سره ځګر ته صدمه رسیږي. ځینې وختونه خپله بدن له دې ویروسونو سره د مجادلې په پای کې دا ویروسونه له منځه وړي. دا کار معمولاً د ویروس د نیولو نه وروسته د شپږو میاشتو په منځ کې ترسره کیږي. خو د ډیري خلکو بدن نشي کولای چې ټول ویروسونه له منځه یوسي نو ځکه د کلونو کلونو له تیریدو وروسته ځګر ډیر تخریبیږي او په ځګر کې ډیر زخمونه پیدا کیږي. دې زخمونو ته د ځګر سیروزس (cirrhosis) وایي او کیدای شي چې د ځګر د سرطان یا د ځګر د کاره لویدو لامل شي.

هو. ستاسې ډاکټر کولای شي تاسې ته داسې درمل درکړي چې هیپټایټس سي بیخې له منځه یوسي.

د قانون په اساس تاسې باید لاندې خلکو ته د خپل هیپټایټس سي د وضعیت په اړه ووایاست:

• که تاسې د وینې په بانک کې وینه ورکوی
• که تاسې د بدن یو غړی نورو ته ورکوی (لکه پښتورګي)؛ یا د بدن نور مایعات (لکه مني) نورو ته ورکوی
• د بیمې ځینې کمپنۍ غواړي پوه شي چې تاسې هیپټایټس سي یا نورې ناروغۍ لری او که نه. که تاسې ورته و نه وایاست، نو ښایي د دعوي یا claim په صورت کې تاسې ته پیسې درنکړي
• که تاسي غواړی د آسټرالیا په دفاعي قواوو یا فوځ کې ځان داخل کړی، نو باید هغوی ته خبر ورکړئ
• که تاسي یو روغتیایې کارکوونکی یاست او طبي اجراآت ترسره کوی او د کار پر مهال خپل لاسونه نشی لیدلای (لکه جراح یا د غاښو ډاکټر)، نو باید خپل ګومارونکي یا سوپروایزر ته احوال ورکړئ او د اړوند متخصص ډاکټر نه مشوره واخلئ.

تاسي اړ نه یاست چې دغو خلکو ته ووایاست:

• ستاسي آمر
• هم صنفي یا د کار ملګري
• کورنۍ
• یاران او دوستان.

د یادونې وړ ده چې ستاسې ډاکټر نشي کولای ستاسې د حالت په اړه ستاسې کورنۍ ته ووایي.

• د دوا یا ډرګ د پیچکارۍ کولو لپاره ستنې، پیچکارۍ او کاشوغې په شریکه توګه مه کاروئ
• د ټاټو وهلو او د بدن د سوري کولو مرکزونه یا سټوډیوګانې په محتاطانه توګه سره انتخاب کړئ. په دې موخه د مسلکي او جواز لرونکو کسانو ته ولاړ شئ. ځان په دې یقیني کړئ چې دوی د هر نوي مشتري یا کس لپاره نوې ستنه او رنګ وکاروي.
• که تاسې له یوه کس نه د ډیرو کسانو سره جنسي اړیکې لری، نو هر وخت له کانډوم نه کار واخلئ؛ په خاصه توګه که تاسې یو سړی یاست او له نورو سړو سره جنسي اړیکې لری
• په هغو هېوادونو کې له وینو او د وینو له محصولاتو ځان لرې وساتئ چې مرسته شوې وینه د اخیستلو نه مخکې نه ټسټ کیږي
• د ږيرې ماشین او د غاښو برس مه شریکوئ
• که تاسي یو روغتیايې کارکوونکی یاست، نو هر وخت معیاري او منل شوي تدابیر تعقیب کړئ.

حتی که تاسې پخوا هم هیپټایټس سي درلوده او د دوا په مرسته د هغې درملنه شوې وه، د دې امکانات شته دي چې تاسې بیا هم په هیپټایټس سي باندې اخته شی.

په آسټرالیا کې ډېرې مرستندویه ډلې شته دي چې ستاسې لپاره مرسته، مشوره او ملاتړ ارایه کړي.