Aciï leu ku ba ŋic tïŋtïŋ bi yïn raan tïŋ nada keek aleŋ HIV. Kɔc näŋ yen ɣa rot yiök ke piäl kua lɔ cök.

HIV ee reel riɛ̈m yiic, töŋ tɔ̈c yic ku cääkthuïn. Yïn aleu ba HIV yiök tɛ leer käkka riɛ̈mdu yic. Dhɛ̈l wën ŋïc ye HIV läc yiök akïïk:

• Bi ciën condom ca luööi tɔ̈ɔ̈c yic
• Bääk wïɛth rɔɔm,syringes aye thiääl ku bï wɛ̈l rɛɛc tuɔ̈m
• Kä ye tuɔ̈m guöpe këëc cäm ku gäät guöp aye yëëi
• Cääk thuïn yiic
• Rɔɔm riɛ̈m ku riɛ̈mg ci gɔɔt e.g. mïït guöp riɛ̈m aye ku käk guöp waar bɛ̈ɛ̈i wen cïï thëëmthëëm HIV ye käŋ looi. Mïït guöp riɛ̈ɛ̈m ku waar käk guöp yïïc pɛ̈n Australia aye ŋiɛ̈c looi apɛth tɛ lööŋ buɔ̈th yiic.

Yïn acïï leu ba yiök HIV dhɛ̈l:

• Päät yiic
• ɣɔɔl aye thïïm
• rɔ̈mrɔ̈m miëth aye kädëk
• cɛ̈ɛ̈mcɛ̈ɛ̈m miëth cïï raan leŋ guöp HIV thääl
• miɔ̈c guöm riɛ̈ɛ̈m ku kɔ̈ɔ̈k dööc ye looi tɛn Australia
• rɔmrɔm tɛ̈n lɔrool tok aye laak raan wën leŋ guöp HIV
• Kääm aye këëckëëc lääi
• Ba ya yiöök kek kɔ̈k leŋ guöp HIV
• wäär kuäŋ aye gyms

Yeŋo ye HIV looi tɛn guöp?

HIV ee daau tɔu guöp yic määt . Daau tɔu guöp yic aa keek käŋ thöör kek aliäp ku gëël yïn ku ba cïï tuääny. HIV ee daau tɔu guöp yic cɔɔl akɔ̈ɔ̈c kua acïï leu ku bï gëël. Na ye kë cïn yïn wɛ̈l HIV, yïn abï tuäny apɛ̈idittet.

Ye HIV ku AIDS kä thööŋ?

ɣei/ acie tɛde

HIV ee kɔ̈ɔ̈m wën dääu tɔu guöp yic nɔ̈k.

AIDS acie kɔ̈m

AIDS yen ee tuɛ̈ny ril yic aye tuɛ̈nytuɛ̈ny wën kɛ̈c yï guöp tɛ ci dääu tɔu guöp yic ciën riɛ̈l. Këne ee kewën rot looi kam cien cï HIV daau juëc riɛ̈l guöp yic nɔ̈k. Kënë aleu ku run juëc nyiäi.

AIDS ee tuɛ̈ny wën rilic tɛnë Australia rin aye wɛ̈l leu ku bï yen gɛ̈ɛ̈l wei.

Näŋ HIV acïï yeen ye luel lɔn bi yïïn thou AIDS tɛnë Australia.

Leu ku ba ŋic kada lɔ̈n leŋ ɣɛ̈n HIV?

Dhël töŋ wën leu bi yïïn yeen ŋic lɔn rëël yen keek yïn e thëmthëm riɛ̈m.

• Na cï them ‘cïn kë cï yiök’, yïn cï näŋ HIV ·
• Na cï them ku ‘yiök thïn’ yïn näŋ HIV

 

Kɔ̈c juëc acïk ŋïc lɔ̈n lëŋ keek HIV rin ye keek rɔt yiök ke puɔ̈l. Kuna ye kaam tuëŋ yiök yïn HIV yïn aleu ba näŋ:

• Aɣarnhom
• Atuöc
• Nääkguöp
• Buot rool
• Areem rööl
• Akuök
• Areem rɛ̈ɛ̈l ku yoom thook
• Tɛ̈tök thook yic
• Tɛ̈tok kä muɔ̈ɔ̈c/diɔ̈ɔ̈r yic
• Tuöc wakɔ̈u
• Yääc

 

Ku kääk aleu bi keek bɛ̈ɛ̈i juän wuum, juän wuum raac aye tuɛ̈ny dɛ̈t. Ku na ye tak lɔ̈n cï yïn näŋ HIV ka yïn adhïl akïm tïŋ ku thiëc bï yï thëm.

Yeŋo ba looi na näŋ HIV tɔ̈u thïn

Ke tuëŋ lëu ku ba käŋ looi eek u ba jäm ke akïm. Keek aleu kë bïk gïïr tɛ̈n yïn ku ba raandɛt tïŋ cï raan kɔ̈c jam nhïïm na ye ke wïc.

Akïm abï yïïn yiëk wɛ̈l HIV. Wɛ̈lkë abi yïïn cɔl ariɛ̈l kam dït, pïïr lɔ cɔ̈ɔ̈k.

Leu HIV bi yiëk dööc aye bi ŋuɛ̈ɛ̈n?

HIV acïn dɔ̈ɔ̈c ku aye wɛ̈ɛ̈l lëu bïk yiëk dɔ̈ɔ̈c.

Wɛ̈l aye akuën kääm tek yiic riɛ̈m yiic bï dhuök piny bi rëël piny, yeen acïï leu bi tïŋ tɛ cɔ̈k yen ya microscope. Kenë aye ku cɔɔl ‘käm wen ci yiɔ̈k ke tɔu’ ku wɛ̈tden yic yïn acïï leu ku tuäny tɛne HIV ku yïn abi naŋ piir ciëŋ thiin. Na ye ke leer yïïn tuëŋ ke yï dëëk wal apɛth. Yen aya wɛtde yic yïn acïï leu ku ba HIV yiëk raandɛt.

Leu ku ba root gëël ba HIV cïï yiök?

• • Cɔl rot athëm ku wïc ku ba ŋic na yïn aye raandun ye wek akäät yen näŋ HIV: na ke leŋ kɔc juëc tɛne raan tok (aye raan tɔ̈c ke yïn yen ci tɔ̈c kek kɔc kɔ̈k), ye rot cɔl aye lac thëm. Kë rɛc yiökyiök HIV ee reel nhiäl tɛn lëŋ kɔ̈c juäc ye yïn tɔ̈ɔ̈c ke këëk.
  • Luɔ̈i Condom 
  • Cɔl rot athëm ku cɔl  ayiëk tuɛ̈nytuɛ̈ny ye yiök tɔ̈ɔ̈c yic (STIs).

  Ba näŋ STI ajuɛ̈k kääm rɛ̈ɛ̈c ku HIV yiök aye ba yiëk  kɔɔc kɔ̈k. thiëc raandun ye wëk tɔ̈ɔ̈c ku bï them ku yiëk dɔ̈ɔ̈c ee STIIs aya.

  • Thiëc akiëmdu wäl tuëŋ wen yën gëël pre-exposure prophylaxis (PrEP). PrEP ee wäl wën yïn gëël  ba HIV cïï yiök. Yen ee kën kɔc wën cïï näŋ HIV kua alëŋ tɛ dït wën ye  yeen tïŋ ciët bi yiök.  ‘Këdït raac’  wɛtden yic:
  • • Kɔc leŋ diäär/roolken HIV
    • Kɔ̈c wën näŋ kɔ̈ɔ̈c juëc ye keek tɔ̈ɔ̈c
    • Muony wën tɔ̈c këk rööl kɔ̈k
    • Kɔ̈c cïï condom ye luöi kaam ben tɔɔc kek
    • Kɔc wën wiɛ̈th rɔm, syringes ku pïu ku thiäl ku bïk kek wɛ̈l rɛɛc tuɔ̈m
  • Ye ke cï cääp (lɔcɛ̈lcɛ̈l)  kääk tuöm wɛl rɛc ku pïïu: duk käk ku ye käŋ rɔm ke kɔc kɔ̈ HIV alëu ku bi jal tɛn raan leer tɛn raan tɛ ci ye riɛ̈m ke koor apɛ̈I ku bi tïŋ wïnh toom yen.
  • Gäät guöp ku wumwum guöp: ye lɔ tɛwën ci yiëk athor ci ye puöl tɛwën wiɛ̈ɛ̈th käk kɔ̈ɔ̈k aye ŋiɛ̈c looi bïk lɔ cɛlcɛl aye piir ke wei tɛ cï kek luöi wen thɛɛr. bakbak ye ŋic kek apiu yam kek ci luöi tɛn yïïn.

  miɔ̈c guöm riɛ̈ɛ̈m ku kɔ̈ɔ̈k dööc ye buɔ̈th yiic:  tɛn Australia riëm eben, käk riɛ̈m ku käk guöp aye kek them kua puöl. Ku miit guöp riɛm, käk riɛ̈m ku käk guöp acie leu bïk piäl bɛ̈ɛ̈i kɔ̈k yiic.

Ye kada leu bi ɣɛn ye ŋïc apɛth ku ba cïï gɛ̈m HIV tɛ̈n raandɛt?

• Jam keek akiëmdu wɛt bi yïn wɛ̈ɛ̈l HIV ya dek: Wɛ̈ɛ̈l HIV ɣa kuën kääm wën tɔ riɛ̈m yiic looi ku bï nhom tɔu piny. kuna ye këwen akuën kaam atɔu nhom piny, yïn acïï leu HIV gam tɛ̈n raandɛt. këne yen ye cɔl Yiëk dööc Keye Gëëlgël (TasP).
• Ye rot cɔl athem: na cɔk ɣa lɔn ye yïn dek wɛl HIV, yïn awïc ba  ŋuɔ̈t yi theem bäk. Alëŋ kuat HIV tɛ̈k yiic käm ku yen aleu bï tɔu thin ba näŋ kajuëc tɛn kuat tok HIV ee kääm töŋ kënë yic. Wal adhil wïc ku bi waar na looi kënë rot.
• Cɔl rot athëm STIs:  wäl HIV acie yïïn ye pël bi yïn STIs ci yiök.  HIV apuɔ̈l yiic ku bi lac gam (aye yiök) na leŋ yïn STIs.  Cɔl rot athem tɛn STIs ee bak ku yiëk yï dööc na cä them yiök ke “leŋ yic”. Raandun ye wek tɔ̈ɔ̈c (kɔc) aleu bi them ku yiëk dööc aya.
• Luöi condoms: luui condom kuat kaam bi yïn tɔɔc
• Duk wiɛ̈th ye rɔm, syringes, thiäl bi wɛ̈l rɛc tuɔ̈m
• cääkthuïn: na ye ke dëk yïn wɛ̈l HIV kua wïc ba mɛ̈nhdhu thuët, jam kek akiëmdu HIV.

 

Lëu ku ba lɛ̈k raandɛ̈t na naŋ ɣɛn HIV?

Tɛ ye löŋ wiëc yen adhil luël:

• raan rɔm wëk akäät or aye kɔc rɔm wëk akäät. Bɛ̈ɛ̈i kɔ̈ɔ̈k tɛn Australia, yïn adhil lɛ̈k tiɛ̈ŋdu aye muonydu kamtueŋ këëc yïn tɔ̈ɔ̈c ke këëk. Kuat gɛ̈u alooi apɛth ba käŋ deetic tuëŋ tɛ këëc yïn gua keeny thïn tɛnë.

• Tɛn jëël gëël Australian. Yïn acïï leu ba käŋ rëël thin tɛ leŋ yïn HIV
• na ye agëër riään nhiäl
• na ɣɔ̈c yïn ke cït tamin(insurance) cimen ke piäl guöp ku lɔ këëny
• na wïc ku ba riɛ̈m gam aye käk guöp cimen rook. Yïn acïï leu ku ba riɛ̈m gam aye käk guäpdu na ye ke lëŋ yïn HIV.

Yïn acïï wïc ku ba lɛ̈k raandun:

• bänydu
• kɔc luui wëk
• kɔc rɔm wëk ɣöt
• kääcku
• raan riɔp yïn bääi yic
• dupiööc
• kɔc gɛ̈ɛ̈t wek
• mɛ̈thku

Kɔc leu ku lɛ̈ɛ̈k keek kïïk:

• Akiëëmdu ku bïk yïïn kuɔ̈ny thëmthëm ku wɛɛl ye dek

Raan yï jam nhom ku ku kɔ̈c kɔ̈k wën keek yïn kuɔ̈ny muök HIV ku leu bïk yïn kony

Ye tɛnɛ̈n leu bï ɣɛ̈n kuɔ̈ny yïök thiin kek wëët?

Alëŋ akut juëc HIV kuutic rɛ̈ɛ̈l Australia tɛ̈n lëu bïïk yïïn lɛ̈ɛ̈k ku könykë yïïn.